Utrechts klokkenplan

Een succesverhaal

Chaos na de oorlog
Einde jaren ’80  werd door gildeleden een ambitieus ‘Klokkenplan’ opgesteld. Na de Tweede Wereldoorlog was het historische (luid-)klokkenbezit van Utrecht praktisch ongeschonden uit de strijd gekomen. Maar niet meer direct teruggehangen in de torens. De Buur- Jacobi- en Nicolaïtorens, alle in bezit van de gemeente Utrecht, waren aan grondige restauratie toe. De luidklokken hadden geen prioriteit… er stonden zes 15de eeuwse klokken in depot. Zo kon het gebeuren dat in 1948 de gemeente  ‘met gulle hand’ de Michielsklok van de Buurtoren kon schenken aan het zwaar door de oorlog getroffen Wageningen.

De ordening komt op gang
Rond 1960 was er een plan opgesteld om de depot-klokken te gaan herverdelen over de gemeentelijke torens. De Buurtoren, zo vlak bij de Domtoren, hoefde eigenlijk geen luidklokken te hebben was de gedachte. De Jacobitoren mocht een zwaar gelui krijgen daartoe konden de Grote Maria-, Kleine Maria- en Andreasklok worden gebruikt. De Banklok bleek hiervoor niet bruikbaar én kon wegens zijn grootte de Buurtoren niet verlaten… wat een geluk zeggen we nu!  De waakklok van het Buurtorenkoepeltje bleek perfect te stemmen met de Martinusklok in de noordelijke Nicolaïtoren. De waakklok luidde vanaf 1961 in de zuidelijke Nicolaïtoren. De plannen werden gerealiseerd in 1961, aansluitend kwam er een luidprotocol voor de gemeentelijke torens.

Achterstallig onderhoud
Een rondgang langs de gemeentelijke torens in de jaren ’80 leerde dat de luidinstallaties zich in slechte staat bevonden, versleten klepels, defecte luidmotoren. De Grote Mariaklok bleek bij onderzoek zelfs gebarsten… Ook werd duidelijk dat er van begin af muzikale bezwaren waren gerezen, stadsbeiaardier Chris Bos kon dit bevestigen en wist nog te vermelden dat met taperecorders opnamen waren gemaakt van verschillende klokken die zich nog op de grond bevonden (!).

Klokkenplan ziet levenslicht
Een nieuw ambitieus ‘Klokkenplan’ werd door het UKG opgesteld, de ‘Stichting Klokkenplan Stad Utrecht’ zag het levenslicht. Historisch onderzoek bracht belangrijke nieuwe feiten aan het licht. Een restauratie van de geluien van de Buurtoren lag binnen bereik maar er moesten hindernissen worden overwonnen. Doel was o.a. de waakklok terug naar de Buurtoren maar dan beschikte de Nicolaïkerk nog maar over één klok: onaanvaardbaar ! Een ander doel drie klokken in de Jacobitoren wilden we terug naar de Buurtoren maar dan beschikte de Jacobikerk alleen nog over de zware Salvator: onaanvaardbaar !

Stap voor stap
Uiteindelijk kwamen er in 1997 vier nieuwe klokken in de noordelijke Nicolaïtoren ter vervanging van de waakklok. In 1991 waren al drie klokken aangekocht voor de Jacobitoren. Toen er in 1993 gelden beschikbaar kwamen om een grote Jacobsklok te laten gieten konden deze klok plus de drie aangekochte klokken op de Jacobitoren worden gebracht. Zowel de Nicolaï- als Jacobikerk beschikken sindsdien over fraaie vijfstemmige geluien.  Wat restte waren vier 16de eeuwse klokken afkomstig van de Buurtoren. In 1995 kon de gebarste Grote Mariaklok worden gelast. In 2002 onderging de slecht klinkende waakklok een zelfde behandeling in Duitsland.

Doel bereikt
In de jaren daarvoor bleek dat de historische klokkenstoelen in de Buurtoren aan een restauratie toe waren anders konden de klokken daarin niet worden geplaatst. De gemeente Utrecht ging hierin voortvarend te werk zodat nog in 2002 de Banklok weer op de plek werd gehangen waar ze in 1711 (!)  was weggehaald. Daarna konden drie grote kerkklokken,  vanuit de Jacobitoren sinds 1993 in gemeentelijke opslag, worden opgetakeld. Meest opvallende was het buitenom optakelen van de waakklok in het koepeltje. De Buurtoren beschikt sinds 2002 weer over drie kerk- en twee stadsklokken. Daarmee waren de idealen van het ‘Klokkenplan’ verwezenlijkt.

Het bovenstaande is slechts een korte samenvatting van het ‘klokkenplan’. Het sprak voor zich dat alle doelen historisch nauwgezet werden beargumenteerd, er tegenslagen waren en ook hachelijke momenten tijdens de uitvoering. Wie hier weet van heeft verbaast zich dat zoveel gestelde doelen zijn bereikt. Sinds 2002 luiden er dagelijks klokken die deel uit maakten van het Utrechts klokkenplan, de stad is opmerkelijk klankrijker geworden.

En verder:
In het jaar daarna (2003) ontstond het idee om een vierde kerkklok te laten gieten die we nu kennen als de Bertkenklok. Jeugdluiders hebben in 2015 op zich genomen met nog twee (kleinste) klokken het Buurtorengelui weer te completeren tot haar 16de eeuwse omvang.

Informatie betreffende de Jacobi, Nicolaï– en Buurtorenklokken vindt u bij onze locaties

2016SvGeuns